Zo heurt het (niet!): het versleten linnengoed van de barones


Evenementgegevens

  • Datum:

Wij hebben kunsthistorica en gepassioneerd verzamelaar van antiek linnengoed Sanny de Zoete gevraagd of zij met een tentoonstelling over versleten, kapot en gerepareerd linnengoed wil maken. Want linnengoed is onze ‘derde huid’; we drogen ons er aan af, we slapen er tussen en vroeger aten we van gedekte tafels, ook de gewone man dekte de tafel met een tafellaken. In heden en verleden, hier en nu, ver weg en dichtbij, gebruiken mensen elke dag huishoudtextiel.

Deze ‘derde huid’ raakt in de vergetelheid, ons tegenwoordige linnengoed (gemaakt van katoen) is spotgoedkoop en als er een gaatje in verschijnt, gooien we het weg. Dat was heel anders in het verleden; het werd in tijden van schaarste en/of armoe veelvuldig gerepareerd en hersteld. Normaliter werd dat heel mooi gedaan, meisjes leerden al op jonge leeftijd hoe ze hun huishoudtextiel moesten stoppen. In de praktijk gaat het er soms heel anders aan toe en ook dat is op deze tentoonstelling te zien.

Sanny de Zoete verzamelt behalve het mooie linnengoed van welgestelde families ook kapot en versleten linnen. Want dat vertelt een heel eigen verhaal over duurzaamheid, zuinigheid, en noodzaak. Door deze visie op linnengoed  bleef een deel van een adellijke linnenuitzet bewaard met tot op de draad versleten tafellakens, servetten, beddenlakens, slopen, stofdoeken, theedoeken en handdoeken. Het is niet mooi gerepareerd, totaal niet zelfs, het is zo lelijk hersteld dat het ons aller verbazing wekt. Hoe kun je nog een servet gebruiken dat van de stoppen aan elkaar hangt, hoe kun je stof afnemen met een stofdoek waar slierten gerafelde randen aan hangen. De tentoonstelling wordt om dit versleten linnengoed gebouwd door in stalenboeken te laten zien hoe het linnen er uitzag toen het nog nieuw was. Door stoplappen toe te voegen om te laten zien hoe het wel gerepareerd had moeten worden. Door rekeningen te laten zien hoe duur het linnen vroeger was. In vergelijking met nu: een mooi linnen servet kostte begin 1900 f 4,50, dat was net zo veel als het dagloon van drie dagen van een vrouw die het linnen stopt! Een eenvoudig servet kostte een dagloon van de stopster.

Museum Het Leids Wevershuis levert, met haar authentieke uitstraling, een ultiem decor voor deze bijzondere expositie.

Sanny de Zoete maakt sinds 1997 tentoonstellingen met musea in binnen- en buitenland over linnengoed. Deze trekken altijd veel publiek en worden goed bezocht. Ze werkte in 2015/2016 mee aan de zeer succesvolle tentoonstelling Nederland dineert in het Haags Gemeentemuseum. Het Museum of Fine Arts in Boston kreeg eveneens in 2015/2016 een bruikleen van 17de eeuws damast voor de tentoonstelling Class Distinctions. Dutch Painting in the Age of Rembrandt and Vermeer. De Zoete schreef artikelen voor de bijbehorende publicaties. Het Rubenshuis in Antwerpen herbergt een langdurig bruikleen 17de eeuws linnengoed van de Zoete.

Toelichting op het verhaal waaromheen de expositie is opgebouwd, door Sanny de Zoete:

“Ach kind, zo heurt het toch niet,”  zou Wilhelmina Cornelia, barones Schimmelpenninck van der Oye-de Beaufort gezegd hebben als ze het verstelde linnengoed van haar schoondochter Odette had gezien. De Zwitserse verpleegster Odette is zuinig, heel zuinig op het weinige linnengoed dat ze heeft als ze op 7 november 1945 trouwt met Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oye. Ze leerde hem kennen toen hij in 1937/38 vanwege zijn tuberculose in de Zwitserse Alpen kwam kuren en ze werden verliefd. Maar voordat ze konden trouwen brak de oorlog uit en zo duurde het nog zes jaar voor Odette landt op Schiphol waar Jaap haar opwacht met anjers in zijn hand. De oorlog is net voorbij, er is gebrek aan alles en zeker ook aan huishoudtextiel. Een linnen uitzet is niet aan de orde. Waarschijnlijk krijgt ze daarom van Wilhelmina lakens, slopen, handdoeken, een paar tafellakens en servetten, alles gemerkt SOB, die nog van Wilhelmina’s eigen linnenuitzet uit 1901 dateren. Samen met het weinige linnen dat Odette van zichzelf heeft en dat gemerkt is met OG (voor Odette Graber) begint Odette een nieuw leven in Nederland. De lakens en slopen slijten en Odette repareert en repareert. Ze zet er lappen op, ze knipt er een versleten stuk af, naait een kantje en een tussenzetsel om de boel weer aan elkaar te krijgen. Ze stikt op de naaimachine de gaten in de slopen van haar schoonmoeder net zo lang heen en weer tot de boel gestopt is, maar o wat doet ze dat lelijk. Het doet pijn aan onze ogen. Ze heeft nooit geleerd hoe ze haar linnengoed moet verstellen en stoppen.

Dat we dit totaal versleten linnen nu kunnen zien, is te danken aan de zorgvuldigheid van haar nicht. Deze zag de ‘schoonheid’ en het verhaal over de noodzakelijke zuinigheid die niet alleen gewone mensen treft, maar ook in adellijke kringen heerste. Ze bewaarde het na de dood van Jaap en Odette en gaf het meer dan twintig jaar geleden aan mij. Want ik verzamel niet alleen het mooie linnengoed van welgestelde families, maar ook kapot en versleten huishoudtextiel van rijk en arm. De tentoonstelling wordt om dit versleten linnengoed gebouwd door in stalenboeken te laten zien hoe het linnen er uitzag toen het nog nieuw was. Door stop- en verstellappen toe te voegen, want: zo heurt het wel! Wilhelmina’s linnenuitzet uit 1901 was van een prachtige kwaliteit linnen en zal zeker meer gekost hebben dan het jaarloon van f 425,00 dat sigarenmaker Leendert Kos verdiende, die in 1900 in het wevershuis woonde.

In Museum Het Leids Wevershuis wordt nooit de pronkzucht van de rijken verteld. Hier is de geschiedenis van de armen zichtbaar; in de muren zitten scheuren, achter het behang komt de jute onderlaag tevoorschijn, in het gangetje en de voorkamer is het ijzig koud. Uit de enige kraan in het huis komt alleen koud water. In dit huis zullen vroeger ook de lakens versteld zijn, de handdoeken gestopt. Maar ze bleven niet bewaard. Dit wevershuis, waar weefsters nog elke dag weven, vormt met haar authentieke uitstraling, een ultiem decor voor deze bijzondere expositie. Hier ontmoeten armoede en zuinigheid elkaar en vertellen samen het verhaal van een tijd waarin linnengoed, onze derde huid, een belangrijke plaats in het leven van arm en rijk innam.

Rondleiding over deze expositie door Sanny de Zoete op 22 en 23 juni om 11.00 uur.

Opgeven kan via haar site www.sannydezoete.nl.

Poster
Vindt u het leuk om uw stadsgenoten attent te maken op de expositie “Zo heurt het (niet!): het versleten linnengoed van de barones”? Download de poster en hang hem, bijvoorbeeld, voor uw raam. Alvast bedankt!